 (13)_1727965004.gif)
खोकूँ छिन्ताङ दुख्यो की अरुण सुसाउँदा ...
मन सबको रुन्छ कि दुख बिसाउँदा ...
जनगायक किशोर थुलुङको यो गीतले सधैँ छिन्ताङ सम्झाउने गर्दछ । छिन्ताङ धनकुटा जिल्लाको दक्षिण पश्चिममा रहेको एउटा गाउँ हो ।
यहाँ २०३६ सालमा छिन्ताङ हत्याकाण्ड भएको थियो । त्यही हत्याकाण्डमा ज्यान गुमाएका सहिदहरूको सम्झनामा हरेक वर्ष कार्तिक २९ गते सहिद दिवस छिन्ताङमा मनाइने गरिन्छ । यो क्रममा हिजो देखिनै छिन्ताङमा चहलपहल निकै बढेको छ ।
पञ्चायती सरकारले २०३६ सालको कार्तिकको अन्तिम साता हत्या गरेका सहिदको सम्झनामा कार्यक्रम आयोजना गर्न छिन्ताङमा चहलपहल बढेको हो । तर, हरेक वर्ष कार्तिक सकिएपछि असोज सम्म छिन्ताङको अवस्था बुझ्न कोही पुग्दैनन् । नजिकै रहेको पूर्वकै प्रसिद्ध देवी छिन्ताङमा पूजा गर्न भक्तजन पुग्ने गर्दछन् तर सहिदको परिवारलाई भेट्न कोही पुग्दैनन् ।
राजनीतिक दलहरू चुनावका बेला र कार्तिक अन्तिम साता भने छिन्ताङका महान् सहिद, महान् जनता भन्दै छिन्ताङ पुग्ने गरेका छन् । कार्तिक २९ गतेको सहिद दिवस आउँछ तब त्यहाँका स्थानीयलाई भने ०३६ सालको घाउले भतभती पोल्ने गर्दछ । अझै त्यो माथि छिन्ताङ काण्डमा मारिएका सहिदका परिवारलाई भने राज्यले गरेको बेवास्ताको भनिसाध्य छैन ।
२०३६ सालमा भएको छिन्ताङ हत्याकाण्डमा मारिएका १६ जनालाई सरकारले २०७४ साल पुसमा राष्ट्रिय सहिद घोषणा गरे पनि प्रभावित परिवारलाई राज्यले कुनै सुविधा उपलब्ध गराएको छैन । २०३६ साल कार्तिक अन्तिम साता तत्कालीन पञ्चायती सरकारले हालको सहिदभूमि गाउँपालिका अथवा तत्कालीन खोकूँ, छिन्ताङ र आखिँसल्ला गाविसमा १६ जनाको हत्या गरेको थियो ।
सरकारले त्यहाँ हत्या गरिएकाहरूलाई २०७४ सालमा राष्ट्रिय सहिद घोषणा गरे पनि सङ्घीय सरकारले हालसम्म १०/१० लाख उपलब्ध गराउने यसअघिको घोषणा हालसम्म कार्यान्वयन भएको छैन । प्रभावित परिवारले राष्ट्रिय सहिद घोषणा गरे पनि उचित सम्मान नगर्दा आफूहरूलाई राज्यले उपेक्षा गरेको उनीहरूको गुनासो छ ।
सरकारले राष्ट्रिय सहिद घोषणा गरेको भए पनि त्यसबापत प्रति परिवारलाई तत्काल दिइने भनिएको १० लाख रकम हालसम्म उपलब्ध नगराइएको छिन्ताङ सहिद सरोकार समाजका अध्यक्ष बलराम राई बताउँछन् । उनले सरकारले छिन्ताङका सहिदका नाममा हरेक कुरा घोषणा गरेर घोषणामा मात्र सीमित बनाएको गुनासो गरे ।
‘घोषणा गर्नकै लागि मात्र घोषणा नगरी राहतका सवालमा चासो दिइनु पर्यो उनले भने, ‘राहत दिने भन्दै छिन्ताङमा आएरै नेता तथा मन्त्रीले कयौँ पटक भाषण समेत गरे पनि हालसम्म राहत सहिद परिवारले पाएका छैनन् । ’ राज्यका लागि योगदान नगरेकालाई समेत सरकारी ढुकुटीबाट राहतका नाममा रकम खर्चिए पनि वास्तविक सहिदलाई यो हदको उपेक्षा गरिएको भन्दै प्रभावित परिवारले दुखेसो पोख्ने गरेका छन् ।
पञ्चायती शासनको विरोध गर्दै वामपन्थी गतिविधिमा लागेको भन्दै तत्कालीन सरकारले छिन्ताङ, आँखिसल्ला तथा खोकूँका १६ जनाको हत्या गरेको थियो । एक साताको अवधिमा उक्त स्थानका १६ जनालाई गोली हानी तथा चरम शारीरिक यातना दिएर हत्या गरिएको थियो ।
उक्त घटना छिन्ताङ हत्या काण्डको रूपमा इतिहासमा चर्चित छ । घटना भएको करिब चार दशक पछि राष्ट्रिय सहिद घोषणा त भयो तर राज्यले दिने भन्दै बारम्बार घोषणा गरेको राहत दिन अझै ढिलाइ हुनु दुखद पक्ष रहेको अर्का सहिद पुत्र योगेन्द्र राईले बताए ।
‘घोषणा गर्न कै लागि मात्र गरिने होइन होला’ उनले भने, ‘सहिद घोषणा हुन चार दशक अवधि कुर्नु पर्यो, राहत पाउन कति कुर्नु पर्ने हो बुझ्न सकिएन ।’ वर्षौँदेखि आफूहरूले राष्ट्रिय सहिदको माग राख्दै आएको स्मरण गर्दै ढिलै भए पनि सुनुवाइ भएको हो कि भन्ने लागे पनि राहतको पर्खाइमा किन ढिलाइ गरिएको अन्योल भएको उनको भनाइ छ ।
छिन्ताङ हत्याकाण्डको घटनाप्रति वर्षौँसम्म राज्यले उपेक्षा गरे पनि पछिल्लो समय अझ हल्लामा मात्र सीमित पारेर आफूहरूलाई भ्रममा पारेको सहिद स्मृति प्रतिष्ठानका अध्यक्ष रूपलाल राईले बताए । छिन्ताङमा हत्या गरिएका मध्ये अधिकांशले तत्कालीन शासकको विरुद्धमा भूमिगत शैलीमा सङ्गठन विस्तार गर्दै रहेको अवस्थामा घटना भएको थियो ।
सहिद परिवारले २०४६ र २०६२/०६३ को राजनैतिक परिवर्तनपछिका सबैजसो प्रधानमन्त्री समक्ष ज्ञापन पत्र पेस गरेर राष्ट्रिय सहिदको घोषणा, राहतको व्यवस्था, पीडित परिवारलाई रोजगार, प्राविधिक तथा व्यावसायिक रोजगारी, परिचयपत्र लगायत माग अघि सार्दै आएको उनले बताए ।
१६ जनाको ज्यान जाने गरी भएको छिन्ताङ काण्डका सहिद परिवार आफ्नो परिवारको बलिदानले आज मुलुकमा आमूल परिवर्तन आयो । व्यवस्था फेरियो तर देश र जनताका लागि बलिदान दिएका सहिद परिवारको जीवन कहिल्यै फेरिएन । यसबारेमा राज्यले विशेष पहल कदमी गर्न जरुरी छ । अनि राजनेताहरूले भाषण गरेर होइन छिन्ताङको घाउमा मलहम पट्टी गर्न पहल हुन जरुरी छ ।
