एजेन्सी : विश्वका ठुला वित्तीय संस्थाहरू समस्यामा परेका छन् । असफल भएका साना बैङ्कहरूलाई राहत दिन विभिन्न देशका केन्द्रीय बैङ्कहरू सामुन्ने आइरहेका छन् । विश्वमा शेयर बजारको अवस्था पनि निकै अस्थिर रहेको अवस्थामा उनीहरू आफैँ पनि भुमरीमा फसेको देखिन्छ ।
आजको अवस्थाले धेरैलाई सोच्न बाध्य बनाएको छ कि हामी पनि सन् २००८ को जस्तो विश्वव्यापी वित्तीय सङ्कट जस्तै परिस्थितिमा जाँदै त छैनौँ ? यद्यपि, अमेरिका र युरोपका राजनीतिज्ञहरू र केन्द्रीय बैङ्कहरूले उनीहरूको वित्तीय प्रणाली राम्रो र स्थिर रहेको आश्वासन दिइरहेका छन् तर पछिल्लो समय विश्वभरका पूँजीबजारमा विशेष गरी बैङ्किङ क्षेत्रमा ठुला उतार चढाव आउने भएकाले विश्वस्तरमा पुँजी लगानीकर्तामा त्रास प्रष्ट देखिन थालेको छ ।
तर पछिल्लो समय विश्व स्तरमा पुँजी लगानीकर्तामा त्रास प्रष्ट देखिन थालेको छ, जसका कारण विश्वभरको शेयर बजार खास गरी बैङ्किङ क्षेत्रको शेयरमा ठुलो उतारचढाव देखिएको छ । त्यसो भए यो अवस्था कत्तिको गम्भीर छ र यसले तपाईँलाई कसरी असर गर्न सक्छ ?
बैङ्कहरूको अवस्था के छ ?
स्वीस सरकारको सहयोगमा इन्भेस्टमेन्ट बैङ्किङ कम्पनी 'युबीएस'ले आइतबार क्रेडिट सुइसको जिम्मेवारी लिएको छ । यी दुवै ठुला बैङ्किङ कर्पोरेसन हुन् जसले विश्वभर पुँजी लगानी गर्छन् ।
स्विस बैङ्किङ यसको वित्तीय सुदृढताको लागि प्रसिद्ध छ । त्यसैले क्रेडिट सुइस समाप्त भएपछि र ’यूविएस’ सँग यसको मर्जरले युरोपेली देश भित्र र बाहिरका मानिसहरूलाई चकित बनाएको छ ।
दुई अमेरिकी बैङ्क सिलिकन भ्याली बैङ्क र कोर सिग्नेचर बैङ्कको असफलतापछि विश्व स्तरमा थप त्रास फैलिएको थियो । यी दुवै अमेरिकी बैङ्कहरू प्रविधिको क्षेत्रमा पुँजी लगानीमा विशेषज्ञ थिए ।तर, सन् २००८ देखि अमेरिकामा दुवै बैङ्कको असफलता बैङ्किङ क्षेत्रमा ठुलो असफलता हो । तर यी दुई विश्वका ३० ठुला बैङ्कहरूमध्येको एक क्रेडिट सुइसको आकारको नजिक थिए ।
यी बैङ्कहरू बाहेक अन्य कुनै पनि संस्था असफल नभए पनि वित्तीय कारोबारको सामान्य कार्यसम्पादन सुनिश्चित गर्न थप मौद्रिक तरलता उपलब्ध गराउने नयाँ उपायको घोषणा गर्ने केन्द्रीय बैङ्कहरूमा खतराको घण्टी बज्न थालेको छ । र यो पछिल्लो २३ वर्षमा दुई पटक मात्र गरिएको छ । पहिले सन् २००८ को आर्थिक सङ्कट र त्यसपछि कोभिड-१९ को सुरुवातमा ।
यसको उद्देश्य जनताको विश्वास बढाउनु र बैङ्कहरूले अझै पनि उपभोक्ताहरूलाई ऋण दिन र बैङ्कबाट पैसा निकाल्न चाहने उपभोक्ताहरूलाई फिर्ता गर्न सक्ने सुनिश्चित गर्नु हो ।
यस्तो किन भइरहेको छ ?
क्रेडिट सुइसका समस्याहरू लामो समयदेखि रहेका छन्, वर्षौँको जोखिम व्यवस्थापन गल्तीदेखि मनी लान्ड्रिङ स्क्यान्डलसम्म, जबकि गत वर्षको ठुलो नोक्सानले पहिलेको नाफा घटाएको थियो ।
तर गत हप्ता महत्त्वपूर्ण थियो किनकि सुइस नेशनल बैङ्कले उपलब्ध गराएको ५० बिलियन डलरको आपत्कालीन बेलआउटको बाबजुद पनि बैङ्क आफैँलाई अचानक तल फेला पार्‍यो र यसका ग्राहकहरूले आफ्नो रकम अन्य बैङ्कहरूमा स्थानान्तरण गर्न थाले ।
यसअघि असफल भएका दुवै अमेरिकी बैङ्कको आफ्नै समस्या थियो । यो अनौठो थियो कि एक सम्पत्ति जसको लागी धेरै सुरक्षित हुनुपर्दछ, यसको लागि गम्भीर समस्याहरू सिर्जना गरेको थियो ।
वर्षौँदेखि प्रचलित न्यून ब्याजदरको फाइदा उठाउँदै संस्थाले ठुलो मात्रामा युएस ट्रेजरी बन्डहरू खरिद गर्‍यो । हालैका महिनाहरूमा फेडरल रिजर्भ (फेड, अमेरिकी केन्द्रीय बैङ्क) द्वारा अचानक मुद्रादर वृद्धिले ऋणको मूल्य घटाएको छ ।
जसका कारण ग्राहकको पैसा फिर्ता हुने आश्वासन दिन उनी तरलता खोज्न बाध्य भए, विशेष गरी २०२१ को ‘बबल’ पछि यस क्षेत्रमा आएको सङ्कटबाट प्रभावित भएका टेक्नोलोजी कम्पनीहरूले आफ्नो ऋणपत्रको ठुलो हिस्सा घाटामा र उपभोक्तालाई चुक्ता गर्न तोकिएको मितिभन्दा अघि नै बेच्नुपरेको थियो ।
जहाँसम्म सिग्नेचर बैङ्कको सवाल छ, क्रिप्टो मुद्राको मूल्यमा आएको गिरावटका कारण यो बढी प्रभावित भएको थियो । दुवै अमेरिकी बैङ्कहरूले आफ्नो ब्यालेन्स पानाहरू आफ्ना ग्राहकहरूबाट निक्षेपहरूको भुक्तानीहरू ह्यान्डल गर्न पर्याप्त बलियो नभएको फेला पारे ।
तर त्यहाँ एक साझा कारक पनि छ जसले क्रेडिट सुइस सहित तीन वटै संस्थाहरूलाई असर गर्छ र यो सामान्यतया बैङ्किङ क्षेत्रको ब्याज दरमा तीव्र वृद्धिको साथमा हुन्छ ।
विश्वभरका केन्द्रीय बैङ्कहरूले निरन्तर मुद्रास्फीतिलाई नियन्त्रण गर्ने प्रयासमा मुद्राको मूल्य बढाएका छन्, जुन धेरै देशहरूमा दोहोरो अङ्कमा उच्चतम स्तरमा पुगेको छ । वर्षौँको कम ब्याजदर पछि, यो वृद्धि ठुलो झट्काको रूपमा आएको छ ।
सरकारी ऋणपत्र राख्ने बैङ्कहरूको ब्याजदर बढेपछि त्यसको मूल्य ह्वात्तै घटेको र त्यसले अचानक आफ्नो सम्पत्तिको मूल्य घटेको पाइन्छ । बिबिसीका फाइनान्स सम्पादक साइमन ज्याकले ब्याजदर बढेकोले ‘बैङ्कहरूले आफ्नो केही पैसा राख्ने सबैभन्दा सुरक्षित पुँजी लगानीको मूल्यलाई पनि असर गरेको’ बताए ।
यसले पुँजी लगानीकर्तालाई तर्साएको छ र सबै बैङ्कको सेयरको मूल्यमा गिरावट आएको छ र बैङ्कहरूलाई ठुलो घाटा भएको छ । वाल स्ट्रिटका सबैभन्दा ठुला बैङ्किङ कर्पोरेसनहरूले प्रविधिमा विशेषज्ञता हासिल गरेको अर्को सान फ्रान्सिस्कोमा आधारित बैङ्क फर्स्ट रिपब्लिकलाई बचाउन तरलता उपलब्ध गराउनुपरेको छ ।
र फेडरल रिजर्भले स्वीकार गरेको छ कि सामान्यतया अमेरिकी बैङ्कहरूलाई आकस्मिक ऋण दिने घटनाहरू बढेको छ ।
के यो बैङ्किङ सङ्कट हो ?
२००८ मा सम्पूर्ण बैङ्किङ प्रणालीलाई पिरोलेको समस्या आज छैन भन्ने विश्लेषकहरू सहमत छन् । त्यसबेला, विश्वभरका बैङ्कहरूले अचानक अमेरिकी रियल इस्टेट बजारमा असफल पुँजी लगानीको सिकार भएको पत्ता लगाए । जसका कारण सरकारले ठुलो बेल आउट (सङ्कट सहायता) गर्नु पर्‍यो, आर्थिक सङ्कट आयो र विश्वव्यापी आर्थिक सङ्कट आयो । त्यस बेलादेखि, बैङ्कहरूलाई थप तरलता राख्न र यस्तो जोखिम कम गर्न बाध्य पार्न नियमहरू राखिएको छ।
अधिकांश विज्ञहरू वर्तमान समस्याले सीमित प्रभाव पार्ने धारणा राख्छन् । नोबेल पुरस्कार विजेता पॉल क्रुगम्यानले यस हप्ताको एउटा स्तम्भमा लेखेका छन् कि वर्ष २००८ होइन, यो २०२३ हो । ‘हामी सम्भवतः क्षितिजमा औपचारिक आर्थिक सङ्कटलाई हेरिरहेका छैनौँ ।’
जे होस्, बैङ्किङको संसार धेरै जटिल छ र प्रणालीमा नयाँ कमजोरीहरू औँल्याउन गाह्रो छ । अहिलेको अवस्थामा ब्याजदरमा उतारचढाव र पुँजी लगानीकर्ताको विश्वास बढ्दै गएको देखिन्छ ।
यसबाहेक, बैङ्कहरूको वित्तीय स्वास्थ्यको बारेमा त्रास प्रायः महामारी जस्तै हुन्छ, र यदि ग्राहकले आफ्नो निक्षेपको बारेमा चिन्ता गर्न थाल्छ भने, उसले आफ्नो बैङ्कको वेबसाइट वा एपबाट सेकेन्डमा पैसा झिक्न सक्छ ।यद्यपि, पूर्ण विश्वासको हानी बिना पनि, यसले आर्थिक सङ्कटलाई औँल्याउँछ । हामीले देख्न सक्छौँ कि नियामकहरूले नियमहरू थप कडा बनाउँदैछन् र बैङ्कहरू ऋण दिन तयार छैनन् ।
यसले विश्व अर्थतन्त्रलाई सुस्त बनाउन सक्छ विशेष गरी यी संवेदनशील समयमा जब बढ्दो मूल्यहरूले उपभोक्ताहरूको खल्तीमा थप दबाब दिइरहेको छ।
हाम्रो पैसाको के हुन्छ ?
कम्तीमा अमेरिका र युरोपमा नागरिकहरूले आफ्नो बचतको बारेमा डराउनु हुँदैन । बैङ्क वा समाज निर्माणको असामान्य घटनामा पनि उनीहरूको निक्षेपको लागि सुरक्षा उपलब्ध छ ।
अमेरिकी सरकारले २ लाख ५० हजार डलरसम्मको सबै बैङ्क निक्षेपहरू फिर्ता गर्ने ग्यारेन्टी दिएको छ । अमेरिकामा पुँजी संरक्षणले विभिन्न प्रकारका बैङ्किङ उत्पादनहरू समेट्छ । चेकिङ र बचत खातादेखि प्रिपेड कार्डहरू र जम्मा प्रमाणपत्रहरू जस्ता ।
एसभिबी र सिग्नेचर बैङ्कको मामलामा, अमेरिकी सरकार एक कदम अगाडी बढ्यो र २ लाख ५० हजार डलरसम्म जम्मा गर्ने पूर्ण ग्यारेन्टी गर्‍यो । तर साढे दुई करोड डलरको सीमाभन्दा माथि त्यस्तो कुनै ग्यारेन्टी छैन । र यदि भविष्यमा कुनै अन्य बैङ्क असफल भयो भने, तिनीहरूले सायद यसलाई फेरि गर्नेछन्।
अर्कोतर्फ युरोपेली युनियनमा एक लाख युरोको निक्षेप संरक्षण छ भने बेलायतमा ८५ हजार पाउण्डसम्मको निक्षेप उपलब्ध छ । धेरै विश्लेषकहरू अहिलेको सङ्कटको अन्य घाटा हुनसक्ने भए पनि त्यसले खासै नकारात्मक असर नपर्ने धारणा राखेका छन् ।
बिबिसीका व्यापार संवाददाता धर्सिनी डेभिड भन्छिन् कि बजार अस्थिरताको प्रभावले जीवनयापनको बढ्दो लागतलाई ओझेलमा पार्न सक्छ । केही सातादेखिको कोलाहलका क्रममा देखिएको तेल र ग्यासको मूल्यमा आएको कमीले उपभोक्ताको खल्तीमा पर्ने बोझ घटेको उनले विशेष उल्लेख गरिन् ।