बाइकको स्पीड ३० मात्रै थियो अचानक मुखबाट ‘यहाँ एक लाख भेटियो भने के गर्ने ?’ भन्ने शब्द फुत्कियो । यात्रामा सँगै रहेका साथीले भने ‘म त तेह्र बालबालिका स्मृति आधारभूत विद्यालयलाई लगेर दिन्छु ।’ मैले पनि सोही वाक्य भन्नै लागेको थिएँ, उनैले भने मैले असहमति जनाउने कुरै थिएन ।

तपाईँले अहिले यी माथिका वाक्यांश पढ्दै गर्दा लाग्दो हो, यो मानिसले के लेखेछ पाठकलाई भ्रममा पार्ने गरी । म लेख्दैछु तपाईँ हाम्रै ठाउँमा रहेको तेह्र बालबालिका स्मृति बिद्यालयको अवस्थाबारे । सुनसरीको रामधुनीमा रहेको नेपालकै एकमात्र यस्तो विद्यालय जहाँ विद्यार्थीले पढेवापत एक रुपैँया शुल्क तिर्नु पर्दैन । शुल्क मात्रै हैन, शिक्षाको गुणस्तरमा पनि उनीहरूले शुल्क तिर्नु पर्दैन । न त उनीहरू कुनै ट्युसन कक्षा नै लिन्छन्, न त कोचिङ नै । त्यो विद्यालय हो, सुनसरीको रामधुनी ६ स्थित तेह्र बालबालिका स्मृति आधारभूत विद्यालय ।

२०६३ साल वैशाख २६ गते साबिक बक्लौरीका दश जना र अन्य ठाउँका ३ जना गरी १३ जना बालबालिका बोकेर विद्यालय जाँदै गरेको तत्कालिन मुनलाइड इङ्लिस बोर्डिङ स्कुलको टेम्पो झुम्का नहरमा डुबेको थियो । झुम्का नहरमा टेम्पो डुबेसँगै १३ जना बालबालिकाको निधन भयो । जसमध्ये हालको रामधुनी ६ का दश जना बालबालिकाको दुःखद निधनले गाउँ शोकाकुल अवस्थामा पुग्यो । सो गाउँ पूरै भावविह्वल अवस्थामा पुग्यो ।
तिनै बालबालिकाको स्मृतिमा २०६४ सालमा सोही ठाउँमा ‘तेह्र बालबालिका स्मृति आधारभूत विद्यालय’ नाम दिई विद्यालयको शुभारम्भ गरियो । गाउँका बालबालिकाहरू एक दुई गर्दै जम्मा हुँदै गए । पछि २०७१ सालमा सरकारी दरबन्दीको कोटाबाट सुनिल तिम्सिना विद्यालयको प्रधानाध्यापक भएर आउँदा विद्यालयको अवस्था निकै दयनीय रहेको थियो । तर, उनको अगुवाइमा विद्यालयमा अहिले भने निकै सुधार हुँदै गएको कुरा विद्यमान छ । अंग्रेजी माध्यमबाट कक्षा सञ्चालन हुँदै आएको विद्यालयमा अहिले कक्षा ७ सम्म पढाइ हुने गरेको छ ।

विद्यालयमा पढ्न आउने बालबालिकाका लागि ड्रेसका कपडादेखि कापी कलम मात्रै नभएर पढेवापत उनीहरुले कुनै शुल्क तिर्न पर्दैन । निःशुल्क रूपमा आफूहरूले कक्षा सञ्चालन गर्दै आएको र विद्यालयमा आफ्नो, एकजना पिएन र बालकक्षा हेर्ने एकजनाको मात्रै सरकारी दरबन्दी रहेको तथा बाँकी ११ जना शिक्षकका लागि विभिन्न व्यवसायी, सहयोगी र सामाजिक अभियन्ताको सहयोगले बिद्यालयमा काम गर्ने शिक्षक तथा कर्मचारीलाई तलब दिने गरेको बिद्यालयका प्रधानाध्यापक सुनिल तिम्सिना बताउँछन् ।
सुनसरीको रामधुनीस्थित ७२ बिघा भनेर चिनिने उक्त ठाउँ इटहरीको तरहरादेखि करीब ८ किलोमिटरको दुरीमा (भित्री ग्राभेल बाटो) रहेको छ । यहाँ कुनैपनि विद्यालय नभएकोले तेह्र बालबालिकाको स्मृतिमा विद्यालय खोलेको उनले बताए । सोही बिद्यालयमा कक्षा ५ मा पढ्दै गरेकी आफ्नी छोरीलाई खाजा खुवाउन आएकीे नवीना रायमाझीसँग भेट हुँदा उनले आफ्नो बच्चा पनि दश वर्ष अगाडि झुम्कामा टेम्पो दुर्घटनामा निधन भएको भावुक हुँदै सुनाइन् । ‘यहाँ विद्यालय खोलेर गाउँका बच्चाहरू निःशुल्क रूपमा पढाउँन पाउँदा खुसी छु, हामीलाई निःशुल्क रूपमा भन्दा पनि शिक्षाको गुणस्तर राम्रो होस् भन्ने चाहन्छौँ,’उनले भनिन्,‘तर दश वर्ष अगाडिको घटना सम्झदा मुटु चर्किएर आउँछ ।’


तथापि विद्यालयमा आफूहरूले ट्युसन पढाउन नपाएको प्रति उनले गुनासो गरिन् । विद्यालयको पढाइ राम्रो भएपछि किन ट्युसन कक्षा भन्ने प्रश्नमा घरमा बालबालिकाहरु पढ्ने नगरेको र स्वतन्त्र हिड्न खोज्ने उनको तर्क थियो । अर्की अभिभावक उमा कार्कीको पनि उस्तै भनाईरहेको छ । दश वर्षअगाडि एउटै गाउँका दश जना बालबालिका गुमाउनु निकै दुःखद घटना भएको र तिनै बालबालिकाको स्मृतिमा स्थापना भएको यो विद्यालय अन्य विद्यालयको तुलनामा प्रतिस्पर्धा गर्दा अव्वल हुने उनले सुनाइन् । अन्य निजी विद्यालयभन्दा यो सामुदायिक विद्यालय भए पनि अव्वल रहेको कुरा सुनाउँदै आफ्ना बच्चाहरू उक्त विद्यालयमा पठाएर कुनै कमजोरी नरहेको उनी सुनाउँछिन् ।
६ कठ्ठा क्षेत्रफल जग्गामा निर्मित उक्त विद्यालयमा भौतिक सामाग्रीहरू विभिन्न दाताहरूबाटै सहयोग उठाएर जोड्ने गरेको विद्यालयका प्रधानाध्यापक तिम्सिना बताउँछन् । नेपाली माध्यमबाट आएका विद्यार्थीहरुलाई स्तर हेरेर विशेष कक्षा दिने उनले सुनाए । अहिले अंग्रेजी माध्ममबाट पढाइ हुँदा पछि नेपाली व्याकरणमा समस्या पर्दैन भन्ने प्रश्नमा तिम्सिनाले भने,‘विद्यार्थीलाई समस्या नहोस् भनेरै हामीले नेपालीको विशेष व्याकरणसमेत पढाउँदै आएकाछौँ ।’ हाल विद्यालयमा एकसय बढी विद्यार्थी रहेको र नयाँ शैक्षिक सत्र सुरु भएसँगै विद्यार्थीहरू आउने क्रम जारी रहेको उनले सुनाए । विभिन्न निजी विद्यालयबाट प्ले ग्रुपसँगै ५,६ कक्षामा समेत विद्यार्थी आउने संख्या बढ्दै गएको उनी बताउँछन् ।

‘सबैका लागि गुणस्तरीय शिक्षा’ भन्ने सन्देशका साथ विद्यालयका शैक्षिक क्रियाकलाप हुँदै आइरहेको छ । विद्यार्थीहरूका लागि विभिन्न अतिरिक्त क्रियाकलाप, खेलकुद, नृत्य, कार्यक्रम प्रस्तुति जस्ता महत्वपूर्ण कुराहरूलाई पनि प्राथमिकतामाराखेर शिक्षा दिदैँ आएको उनले बताए । ‘स्थानीय अभिभावकहरूको आर्थिक अवस्था कमजोर रहेकोले विनाशुल्क गुणस्तरीय शिक्षा दिदैँ आएका छौैँ,’प्रधानाध्यापक तिम्सिनाले भने,‘हाम्रो विद्यालयको शिक्षा कुनै निजी अथवा सामुदायिक भन्दा कम छैन ।’
विद्यालयमा शिक्षाको गुणस्तरसँगै अन्य भौतिक क्रियाकलापसमेत अब्बल बनाउनका लागि जति बेलै डटेर लागेको उनी सुनाउँछन् । अन्य विद्यालयहरूमा शिक्षक, कर्मचारीको लापर्वाहीसँगै मिलेर काम गर्ने वातावरण नभइरहेको सन्दर्भमा यहाँ भने शिक्षक, कर्मचारीको सहकार्यले नै आफूहरूको विद्यालय अव्वल रहेको कुरा उनले उल्लेख गरे । विद्यार्थीको उज्वल भविष्य निर्माण गर्नका लागि अभिभावकको पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण भूमिका रहने र आफूहरूको पनि उस्तै भूमिका रहने उनी स्वीकार गर्छन् । आफूहरूले कम्प्युटर कक्षा समेत सञ्चालन गर्दै आएको उनले सुनाउँन भ्याए ।
बिहान आफूले क्याम्पस पढाउँने र दिउँसो विद्यालयलाई समय दिने गरेको बताउँदै मासिक आएको तलब विद्यालयकै लागि खर्चगर्ने गरेको पनि उनले स्पष्ट पारे । एक वर्षका लागि कुनै एक संस्था वा व्यक्तिसँग एकजना शिक्षकको तलब सहयोग मागेर खर्च गर्ने गरेको प्रधानाध्यापक तिम्सिनाको कथन छ । उनी स्वयं विद्यालयप्रतिको लगाव र शिक्षाप्रतिको योगदानले समाजका लागि एक उदाहरणीय पात्रको रूपमा स्थापित भएका छन् । अन्य शिक्षकहरू पनि आफ्नो ठाउँका लागि महत्वपूर्ण शिक्षा प्रदान गरेर कम पैसा लिए पनि सन्तुष्ट रहेको बताउँछन् ।


सामुदायिक विद्यालय छाडेर निजी विद्यालयमा चर्को शुल्क तिर्न रुचाउँने अभिभावक, सामुदायिक विद्यालयमा पढाउने भनी राज्यको पैसा खाएर निजी विद्यालय सञ्चाल गर्दै आएका शिक्षकहरुले शिक्षाको नाममा राजनीति गरेको कुरा हाम्रो समाजमा थुप्रै उदाहरणहरू रहेका छन् । यतिबेला अन्य निजी विद्यालयहरूमा चर्को शुल्क लिएर विद्यार्थी भर्ना गराउने अभियान जारी रहेको बेला उक्त विद्यालयमा भने निःशुल्क रूपमा विद्यार्थीले शिक्षा लिन पाउनु सुखद कुरा हो । विभिन्न निजी विद्यालयमा चर्को शुल्क लिइरहँदा यतिबेला सरोकारवालाहरू मौन रहन्छन् । तर, विनाशुल्क शिक्षा प्रदान गर्दै आएको विद्यालयमा भने असहयोग गर्न पछि नपर्ने हाम्रो समाजका धेरै जान्ने सुन्ने तथाकथित शिक्षासेवीहरू यी र यस्तै उदाहरणबाट पाठ सिक्नु आवश्यक देखिन्छ । अबको शिक्षा पैसावाद होइन, जीवनवादतिरको यात्रामा लागोस् ।