_1749430366.gif)
धरान : पूर्वी नेपालको हरियाली काखमा, धरान उपमहानगरपालिका वडा नं. २० को दक्षिण-पूर्वी छेउमा उभिएको सुलिकोट डाँडा केवल एउटा भूभाग मात्र होइन, यो प्रकृतिको अनुपम कलाकृति हो, इतिहासको मौन गवाही हो र संस्कृति, धर्म र दर्शनको दिव्य सङ्गम हो ।
समुद्री सतहबाट करिब १,५२० मिटर उचाइमा रहेको यो डाँडा, अक्षांश २६.८११३° उत्तर र देशान्तर ८७.३०१४° पूर्वमा अवस्थित, धरानको मुकुट झैँ टल्किरहेको छ । मौसम सफा भएको दिन, यहाँबाट देखिने दृश्य कुनै चित्रकारको क्यानभासभन्दा कम छैन । उत्तरतर्फ आकाशलाई चुमिरहेका हिमालका पाङ्ग्राहरू, विशेष गरी कञ्चनजङ्घाको हिमशृङ्खला, जसको उज्यालो चुलीबाट झरेको सुनौलो प्रकाश मानौँ स्वर्गकै झिलिमिली हो ।
दक्षिणतर्फ, तराईका हरित खेतहरू र मधेसको अनन्त विस्तार, जहाँ जीवन धर्तीको गहिराइसँग लय मिलाएर बगिरहेको छ । पूर्वतर्फ, रमणीय चिया बगानहरू, जुन हरियाली सपनाभित्रै लुटपुटिएको जस्तो लाग्छ र पश्चिमतर्फ, विजयपुरको ऐतिहासिक धरातल, जहाँ किरात सभ्यताको गहिरो मूल जरा गाडिएको छ ।
यो दृश्यावलीले सुलिकोटलाई केवल डाँडा होइन, धरानकै आत्मा बनाएको छ ।
इतिहास र मिथकको पदचाप
सुलिकोट डाँडाको माटोमाथि पाइला राख्ने बित्तिकै इतिहासको मौन स्वर सुन्न सकिन्छ । बुढापाकाका कथन र पुरातात्त्विक साक्ष्यहरूले पुष्टि गर्छन् -यो भूभाग कुनै समय किरात सभ्यताको पवित्र पीठ थियो । यहाँ मनाइने माङ्सेवा, लखेसवा जस्ता पूजा पर्वहरू केवल संस्कृतिको अभिन्न अंश मात्र होइनन्; यी परम्पराले किरात दर्शनको मूलभूत मान्यता उजागर गर्छन् -प्रकृति नै देवता हो ।
डाँडाको नाम सुलिकोट-कसरी रह्यो ? यथार्थ इतिहासबारे जानकारी गुमेको हुनसक्छ, तर मान्यता अनुसार यो डाँडाले अनेकौँ युद्ध, अनेकौँ सभ्यता र अनगिन्ती प्रार्थनाहरूको मौन गवाही बोकेको छ।
प्रकृतिको विशाल मन्दिर
यो डाँडाले केवल इतिहासको मौन मात्र होइन, प्रकृतिको कलरव पनि सम्हालेको छ । यहाँका वनस्पति र वन्यजन्तुहरूले यसलाई जैविक विविधताको खजाना बनाएका छन् ।
वनस्पति: साल, चिलाउने, सिसौ, अम्रिसो र विभिन्न जडीबुटीहरूले ढाकिएको वनस्पतिको हरियाली रहेको छ ।
वन्यजन्तु: बाँदर, हरिण, बँदेल, कहिलेकाहीँ भालु र दुर्लभ किसिमका जनावर पाइन्छन् ।
चराचुरुङ्गी: रिङ्गट, बुलबुल, नीलकण्ठ, भालेसुगा र अनगिन्ती रङ्गिन चराहरू जसको गीतले डाँडाको मौनतामा सङ्गीत भर्ने गरेको छ । यी सबैले सुलिकोटलाई इको–टुरिज्मको दृष्टिले अत्यन्त महत्त्वपूर्ण बनाएको छ।
सूर्योदयको कविता, सूर्यास्तको गीत
सुलिकोटको शिखरमा पुग्ने बित्तिकै जीवनले कविता गुनगुनाउँछ।
सूर्योदयको बेला, हिमालको चुलीमा सुनौलो उज्यालो झर्ने क्षण-मानौँ प्रकृतिले सुनको माला ओढाएको छ । सूर्यास्तको बेला, आकाशमा रातो–गुलाबी रङ्गको तूलिका चल्दा लाग्छ-विश्वका सबै रङहरू यही क्षणमा समेटिएका छन् । यही कारण, सुलिकोट डाँडालाई धरानको दृश्यावलोकन केन्द्रको रूपमा विकास गर्ने योजना कुनै कल्पना होइन, यथार्थमा बदलिन तयार भएको सपना हो ।
पदमार्ग : सपनाबाट यथार्थतिर
पदमार्ग निर्माण भएको स्थान धार्नेदेखि माथि सुनसरी र धनकुटाको सिमानामा पर्दछ जुन भेडेटारकाे डाँडा भन्दा उच्च छ । पदमार्गको लम्बाइ १,०६० मिटर रहेको छ जुन निर्माण सम्पन्न भइसकेको छ । धरान उपमहानगरपालिकाबाट रू.२,१०,०००/- विनियोजन भएको र उपभोक्ता समूह (किरात याक्थुङ्ग चुम्लुङ) को रू.५०,०००/- गरी रू.२,६०,०००/- रकमबाट १२० मिटर पदमार्ग निर्माण गरिएको थियो भने बाँकी ९४० मिटर पदमार्ग स्वदेश तथा विदेशमा रहनु हुने सहयोगी मनका धनी सहयोगदाताहरूबाट प्राप्त रकमले यही भाद्र ०७ गते निर्माण सम्पन्न भएको छ जुन कार्य पूरा गर्न १४ लाख भन्दा बढी रकम खर्च भइसकेको जानकारहरू बताउँछन् । पछिल्लो जानकारी अनुसार रु. ५ हजारभन्दा माथि सहयोग गर्ने दाताहरूको नाम सुनौलो अक्षरमा शिलालेखमा कोरिनेछ-यो केवल सम्मान होइन, भविष्यको इतिहासमा नाम लेखाउने अवसर पनि हो ।
तर आवश्यकता अझ धेरै छ...
योजनाबारे प्रचार प्रसारको कमीले अझै सहयोग जुटाउन कठिनाइ भएको देखिन्छ । नियमित जनचेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्नु पर्दछ । दाताहरूसँग प्रभावकारी सम्पर्क कायम गरिनु अति आवश्यक हुन्छ ।
पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि होमस्टे, भ्यूटावर , साईनेज तथा पथप्रदर्शक चिन्ह्रकाे व्यवस्था ठुला साइजको डष्टविनकाे व्यवस्थापन गरिनु पर्दछ । खाली रहेको जग्गा तथा वन क्षेत्र वरपर वृक्षारोपण अभियान सञ्चालन गर्नु पर्दछ । वन क्षेत्रको जैविक संरक्षण, प्रदूषण नियन्त्रण र वायाेडाईर्सिटी घोषणा गर्नु पर्दछ ।
सुलिकाेट डाँडाको इतिहास, आकर्षक पर्यटन महत्त्व समेटिएको ब्राेसर, डकुमेन्ट्री, वेभसाईट तथा सामाजिक सञ्जाल अभियान सञ्चालन गर्न सकिन्छ । सरकारी तथा गैर सरकारी साझेदारी पर्यटन महोत्सव अभियान सञ्चालन गर्न सकिन्छ । स्थानीय उत्पादन तथा हस्तकला प्रवर्द्धन- स्थान विशेषमा उत्पादित बस्तुहरूको विक्री वितरण, खाद्य परिकार जस्ता सामाग्रीहरूको पर्यटन बजार विकास गर्न सकिन्छ । तब भन्नु पर्दैन, सुलिकोट डाँडा केवल धरानको मात्र होइन, पूर्वी नेपालको गन्तव्य नक्सामा चम्किने रत्न बन्नेछ ।
अन्तिम शब्द : सुलिकोट केवल डाँडा होइन, स्वप्न हो !
धरानको यो पवित्र थलो केवल हरियो वन र खुला आकाशको कुरा होइन; यो हाम्रो संस्कृति, हाम्रो पहिचान र हाम्रो भविष्यको कथा हो । पदमार्ग निर्माणको सफलतापछि यहाँको पर्यटनले स्थानीय अर्थतन्त्रलाई गति दिनेछ, युवाहरूमाझ रोजगारी सिर्जना गर्नेछ र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हाम्रो संस्कृतिको जरा अझ मजबुत बनाउनेछ।
सो पदमार्गका जानकार व्यक्ति श्री मोहन हुक्पा चोङ्गवाङ्गका शब्दमा :
“यो डाँडाको सुन्दरता र ऐतिहासिकता जोगाउन पदमार्ग अत्यन्त जरुरी छ । यसलाई विकास गर्न सबैले हातेमालो गर्नुपर्छ।”
भविष्यको सम्भावना:
सुलिकाेट डाँडा किरातकालीन इतिहासदेखि प्रसिद्धि पाएको स्थान भएकोले यसलाई नेपालको पर्यटकीय स्थलको रूपमा विकास गर्न आवश्यक छ । यस क्षेत्रको संरक्षण र विकास स्थानीय, प्रदेश तथा सङ्घीय सरकारहरूले संयुक्त प्रयास गरेमा यसलाई पर्यटन विकासको गन्तव्यको रूपमा उभ्याउन सकिन्छ । यसले पर्यटकीय पहिचानको संरक्षण गर्नको साथसाथै आर्थिक समृद्धिको मूलद्वार खोल्न समेत टेवा दिनेछ । यसर्थ नीति निर्माताहरू योजना आयोग, स्थानीय सरकार र नागरिक समाज मिलेर यस क्षेत्रको संरक्षण र प्रवर्द्धनमा सामूहिक पहल गर्नु पर्ने आवश्यक देखिन्छ ।
सुलिकोट डाँडा अब केवल भूगोलको बिन्दु होइन, यो सांस्कृतिक चेतनाको धरोहर हो । यसलाई बचाउनु, यसको सुन्दरतालाई उजागर गर्नु हामी सबैको साझा कर्तव्य हो ।
- लेखक नेपाली सेनाका पूर्व सैनिक अधिकृत हुन ।
